Λίγα λόγια για την Θεοσκέπαστή μας

Ιστορική  Αναδρομή

Ο ναός της Θεοσκεπάστου ιστορικά οφείλει την ανέγερσή του σε σοβαρά περιστατικά που έλαβαν χώρα στα μέσα του 16^ου αιώνα. Το Κάτω Κάστρο που βρίσκεται στη Χώρα ήταν ένα φραγκοκρατούμενο κάστρο με ισχυρή καθολική παρουσία από το 1212. Το 1539 παρουσιάστηκε στο Αιγαίο ο τουρκικός στόλος ο οποίος κατέλυσε την μέχρι τότε Βενετική επικυριαρχία και τις τελευταίες φράγκικες ηγεμονίες του ελληνικού χώρου. Όπως προαναφέρθηκε, ο δυνάστης Σομμαρίπα αναγνώρισε την οθωμανική επικυριαρχία και παρέμεινε στην εξουσία, αυτός και κατόπιν ο γιος του μέχρι το 1566.

Στα χρόνια μεταξύ 1539 έως 1566 η εξουσία των Φράγκων έχει εντελώς διασαλευθεί. Οι καθολικοί ζουν έντρομοι διότι στα μάτια των Τούρκων επικυριάρχων είναι ύποπτοι για συνεργασία με τους άσπονδους εχθρούς των τελευταίων, τους Βενετούς, που βρίσκονται ακόμη εδραιωμένοι στη Τήνο. Μετά το 1540-1550 πολλοί καθολικοί μεταστρέφονται στην ορθοδοξία για να αποφύγουν τους διωγμούς των Τούρκων και των πειρατών τους. Είναι η εποχή που οι αμέσως κατώτεροι αριστοκράτες στην φεουδαρχική κοινωνία της Άνδρου γίνονται ορθόδοξοι και καταλαμβάνουν την ανώτερη θέση στην κοινωνία της. **

Η δυναμικότερη οικογένεια είναι αυτή των Καϊρη. Έτσι χτίζεται σύμφωνα με κτητορική επιγραφή το 1555 ο πρώτος ναός βυζαντινού ρυθμού έξω από τα τείχη του Κάστρου αλλά πολύ κοντά σε αυτά, ένας μικρότερος ναός του σημερινού, στην ίδια ακριβώς θέση, μέσα σε ιδιοκτησία Καϊρη. Η εκκλησία αυτή βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερη και απομονωμένη θέση, προεξέχουσα του οικισμού σαν αυτοτελής θύλακας. Το υπερκείμενο του ναού τοπίο έχει άρδην μεταβληθεί, μετά την κατεδάφιση της οικίας Δαπόντε, η οποία εκτεινόταν στη θέση της κλιμακωτής οδού Θεοσκεπάστου, σχηματίζοντας με τις δεξιά και αριστερά της οικίες αδιαπέραστο τείχος προς την παραλία. Σε ολόκληρο το Κάτω Κάστρο, στο προς τα δεξιά του κεντρικού δρόμου τμήμα του, δεν υπήρχε τουλάχιστον μετά το 1500, καμία καθολική εκκλησία. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι το 1550 ανοικοδομείται στην ίδια πλευρά του Κάτω Κάστρου ο ναός του Αγίου Αθανασίου.**

Από τον πρώτο αυτό ναό της Θεοσκεπάστου σώζονται λιγοστά μαρμάρινα μέλη, κιονίσκοι, υπέρθυρα και πεσσοί θυρών. Τα μικρά κιονόκρανα φέρουν ανάγλυφες διακοσμήσεις, σαφώς επηρεασμένες από δυτικά (γοτθικά) πρότυπα των Κυκλαδικών καθολικών εκκλησιών. Τα μαρμάρινα υπέρθυρα του πρόναου, βόρεια και νότια, 

μάλλον προέρχονται από τον πρώτο αυτό ναό, όπως και μικρά αλλά μαρμάρινα μέλη που βρίσκονται πακτωμένα στην αρμολογημένη σήμερα τοιχοποιϊα του ναού.  

Το 1807 ο βυζαντινού ρυθμού ναός κατεδαφίζεται και ανεγείρεται η σημερινή βασιλική, χωρίς τον πρόναο. Αργότερα χτίζεται ο πρόναος και μετά την απελευθέρωση χτίζεται ένα καμπαναριό. Αργότερα παίρνει ο ναός τη σημερινή μορφή του.**

Η νέα Θεοσκέπαστη ήταν η δεύτερη σε μέγεθος εκκλησία του Κάτω Κάστρου μετά τον Άγιο Γεώργιο (1613) όπου μαζί υποσκέλισαν για λόγους, κυρίως κοινωνικούς, τελειωτικά τον Άγιο Αθανάσιο, με αποτέλεσμα την πλήρη εγκατάλειψή του.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Νίκος Βασιλόπουλος